Sistem pembesar empat lipatan
Kerajaan
Melaka telah mengamakan sistem pentadbiran berdasarkan sistem pembesar empat lipatan
yang dimana raja menduduki hierarki paling tinggi dan di ikuti oleh pembesar
pembesar empat lipatan, pembesar lapan lipatan, pembesar enam belas lipatan dan
pembesar tiga puluh dua lipatan . Sistem ini digunakan bertujuan bagi
melicinkan sistem pemerintahan dari akar umbi iaitudari peringkat paling rendah
hingga kepada pemerintah iaitu sultan. Mengikut sejarah, Melaka merupakan pengasas
sistem pembesar empat lipatan yang diperkenalkan oleh Parameswara atau nama
islamnya ialah Sultan Iskandar Shah.
Para pembesar
merupakan golongan kedua terpenting selepas Sultan. Meraka merupakan sekumpulan
pegawai yang membantu Sultan dan raja bagi menjalankan pentadbiran. Antara
pembesar yang tersenarai di dalam sistem empat lipatan ialah Bendahara,
Temenggung, Laksamana, dan penghulu Bendahari.
Terdapat para
pembesar yang terdiri daripada golongan
Kerabat diraja dan daripada kerabat bangsawan dan juga dilantik kerana
berjasa kepada sultan. Jawatan disandang secra warisan dan para pembesar harus
taa dan diberi surat tauliah untuk mentadbir serta diberikan kawasan pegangan
bagi membolehkan para pembesar mengutip cukai dan sebahagiannya diberikan kepada
sultan.
Sultan
Seperti yang
kita sedia maklum,Sultan merupakan individu yang menduduki hierarki paling
tinggi di dalam sistem empat lipatan.Peranan sultan dalam aspek pentadbiran
ialah sebagai ketua negara dan pemerintah tertinggi. Raja berkuasa mutlak dalam
pemerintahan dan merupakan ketua agama Islam.Beliau juga berperanan mengetuai Pentadbiran pusat dan wilayah serta
dibantu oleh pembesar-pembesar iaitu Bendahara, Penghulu Bendahari, temenggung,
Hulubalang Besar, Laksamana, dan Syahbandar.
Manakala dalam
aspek perundangan pula, Sultan bertanggjawab sebagai ketua kehakiman dan sultan
mempunyai daulat iaitu untuk mengukuhkan kedudukan sultan seperti huum kanun
Melaka dan Undang-undang laut Melaka yang diketuai oleh sultan. Sebagai sultan,
baginda berkuasa menjatuhkan hukuman mati terhadap pesalah malah berkuasa untuk
menggubal undang-undang bagi mengukuhkan kuasadan kedudukan sultan dan rakyat
tidak mempunyai hak untuk mempertikaikannya
Bukan itu
sahaja,Peranan Sultan dari aspek ketenteraan pula ialah sebagai ketua angkatan
tentera dan baginda mempunyai kuasa mutlak mengerah rakyatnya menyertai tentera
tanpa diberi upah.Tugas ketenteraan ini dibantu kepada bendahara bagi membantu
sultan di dalam hal-hal ketenteraan.
Seterusnya
Sultan juga menguasai ekonomi secara keseluruhan dengan dibantu oleh pembesar
seperti Bendara, Temenggung, Laksamana dan Syahbandar bagi melicinkan kegiatan
ekonomi terutamanya ialah perdagangan. Sultan dipertanggungjawabkan untuk
mengadakan hubungan baik dengan kawasan-kawaasan yang boleh mendatangkan sumber
ekonomi dari kawasan pendalaman dan baginda juga berkuasa untuk mengutip
hasil-hasil pertanian, cukai, perkhidmatan buruh dan hamba.
Bendahara
Bendahara menurut kamus dewan
edisi ke empat terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka bermaksud orang yang memegang harta
benda kerajaan, perdana menteri atau
wazir. Bendara merupakan jawatan
pembesar yang yang dilantik oleh sultan pada abad ke 19 dan ianya jawatan yang
diwarisi. Jawatan ini dipegang oleh keluarga Bendahara. Bendahara dan Sultan
berkongsi jurai keturunan yang sama.
Dalam aspek pentadbiran,
Bendahara berperanan untuk menjadi penasihat raja. Beliau juga merupakan ketua
diantara semua pembesar yang dipertanggungjawabkan untuk menasihati Sultan di
dalam semua aspek petadbiran. Tugas Bendahara juga tidak kurang lebih seperti
pendana menteri pada masa kini.
Beliau juga bertanggungjawab di
atas kebajikan Sultan seperti perkahwian di Raja, kelahiran dan pengebumian. Di
samping itu, Bendehara juga berperanan
sebagai penjaga sekiranya Sultan masih kecil. Bendahara juga bertanggungjawab
di dalam adat istiadat pertabalan dan perlantikan Sultan.
Bedahara juga merupakan pemangku
sultan ketika baginda gering atau ke luar negara,dan tugas seperti ketua hakim
angkatan perang juga disandang oleh Bendahara jika ketiadaan Sultan pada ketika
itu.Sekiranya Sultan meninggal tanpa
waris, Bendahara dipertanggungjawabkan bagi pewarisan di Raja.
Penghulu
Bendahari
Penghulu Bendahari pula merupakan
jawatan yang telah diwujudkan oleh Parameswara semasa memerintah Temasik
sebelum di Melaka.Pemungut hasil atau ufti
Antara peranan Penghulu Bendahari
ialah bertanggungjawab sebagai ketua bagi semua Bendahari.Tugas bendahari ialah
sebagai pemungut cukai cukai yang telah di wujudkan dan dikenakan kepada
individu individu tertentu sebagai contoh cukai perdagangan yang dikutip oleh
Syahbandar.
Bukan itu sahaja, Penghulu
bendahari juga merupakan ketua urusetia istana yang menanggung hal dan
perbelanjaan di dalam istana serta
menguruskan belanjawan istana.
Penhulu Bendahari juga dikenali
sebagai ketua kepada semua syahbandar yang ditugaskan untuk mengutip cukai dan
mejaga hal ehwal para pedagang yang hadir berdagang di Melaka. Bagi setiap
pedagang sebagai contoh dari China mempunyai seorang Syahbandar yang
menguruskan pedagang dari negara tersebut. Bukan itu sahaja, syahbandar juga
berperanan menguruskan perlabuhan dan melicinkan urusan perdagangan di Melaka.
Keselamatan Para pedagang adalah
dibawah jagaan Syahbandar masing-masing.Syahbandar juga berperanan dan
bertanggungjawab untuk memeriksa alat timbang, sukat dan mata wang di
perlabuhan.
Syahbandar juga
dipertanggungjawabkan sebagai hakim di perlabuhan malah mempunyai kuasa untuk
menguatkuaskan peraturan keluar masuk kapal pedagang yang berdagang di Melaka.
TEMENGGUNG
Temenggung ialah gelaran pembesar
dalam sistem Empat Lipatan. Gelaran ini mula digunakan ketika zaman
pemerintahan Parameswara, Raja Melaka pertama. Fungsi jawatan ini boleh
disamakan dengan Menteri Dalam Negeri atau Ketua Polis kerana Temenggung
bertanggungjawab menjaga keselamatan dan keamanan dalam negeri. Gelaran ini
terus digunakan oleh Kesultanan Johor yang mewarisi Kesultanan Melaka.
Di Kesultanan Johor, terdapat dua
jawatan yang menggunakan gelaran Temenggung iaitu Raja Temenggung Muar dan
Temenggung Johor. Sultan-sultan Johor Moden juga berasal daripada keturunan
Temenggung bermula dari Temenggung Seri Maharaja Abu Bakar yang mula memakai
gelaran Sultan pada tahun 1885. Kesultanan-kesultanan yang pernah menerima
pengaruh Melaka juga menggunakan gelaran Temenggung sebagai gelaran pembesar
mereka dengan fungsi yang hampir sama seperti Kesultanan Perak, Kesultanan
Pahang dan Kesultanan Terengganu.c) Temenggung
Antara tugas dan peranan
temenggung ialah menjadi ketua polis dan penjara demi memelihara keamanan dan
keselamatan dalam negeri dengan bantuan orang bawahannya. Dengan ini, keamanan
di bawah pentadbiran akan terus terjamin dengan adanya pembesar yang memainkan
peranan sebagai penjaga keamanan di bawah kerajaan naungan Sultan.
Bukan itu sahaja,temnggung juga berperanan sebagai penguasa
bandar dan Kota Melaka serta bertanggungjawab menjalankan segala protocol-protokol
di istana sebagai contoh cara-cara menghadap Sultan di Balairung istana. Beliau
juga benrtanggungjawab menjadi Hakim di barat berbeza dengan syahbandar yang
menjadi hakim di perlabuhan atau hakim di laut.
Beliau juga berperanan mengawasi pedagang asing di Melaka bagi
menjaga keselamatan Kota Melaka juga untuk menjaga keselamatan bagi para
pedagang yang berdagang di Perlabuhan Melaka. Malah beliau juga turut
memastikan sukatan dan timbangan pedagang betul agar tidak berlaku penindasan
dan unsur penipuan sehingga menimbulkan pergaduhan di antara penjual dan
pembeli.
Laksamana
Laksamana di Kesultanan Melaka
bertanggungjawab untuk keselamatan laut Kesultanan, dan yang paling penting,
laluan perdagangan China-India dalam Selat Melaka. Bahawa laluan perdagangan
adalah merupakan nadi bagi Empayar. Beliau dalam arahan penuh armada Melaka,
Mengikut kepercayaan orang dahulu, laksamana terkuat Melaka ialah Hang Tuah.
Peranan Laksaman yang utama ialah
sebagai ketua angkatan laut dengan menjaga ketenteraman di laut khususnya bagi
para pedagang yang ingin berdagang di Melaka dari serangan musuh mahupun lanun.
Bukan itu sahaja, laksamana juga
berperanan untuk mengawal keselamatan sultan jika Sultan keluar dari istana
atau dikenali sebagai pengawal peribadi disebabkan laksamana merupakan ornag
yang paling kuat dan dipercayai untuk menjaga keselamatan sultan.
Malahan laksamana juga
bertanggungjawab menjadi Ketua duta iaitu juga sebagai perunding ke negeri
negeri lain untuk mengadakan rundingan dan wakil Sultan untuk menyampaikan
utusan. Laksamana juga dipertanggungjawabkan untuk menjadi ketua urusan diraja
ke seberang laut sebagai contoh negara naungan sultan yang berada di seberang
laut.
